Voor veel mensen is het najaar een moeilijke periode. De zomer is voorbij, buiten is het koud en de lente is nog ver weg. Een gevoel van eenzaamheid kan die maanden extra zwaar maken. In de moderne samenleving is eenzaamheid dan ook een steeds groter probleem aan het worden en toch wordt er maar weinig over gesproken.

De cijfers
Het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) deed in 2017 een groot onderzoek naar eenzaamheid. Hieruit bleek dat 30% van de Nederlanders zich ‘enigszins eenzaam’ voelde en 7% zelfs ‘in sterke mate’. Ook het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) deed dit jaar een uitgebreid onderzoek naar eenzaamheid. Hierbij werd gekeken naar eenzaamheid per wijk. Wat opviel was dat mensen zich vooral in de steden sneller eenzaam voelen. Het klinkt vreemd: maar hoe meer mensen er om je heen wonen, des te groter is de kans op gevoelens van eenzaamheid. Voor het onderzoek werd gebruik gemaakt van een enquête. Daarbij konden de ondervraagden reageren op 11 uitspraken door te antwoorden met ‘nee’, ‘min of meer’ en ‘ja’. Bij meer dan twee ongunstige antwoorden sprak het rapport van eenzaamheid, bij meer dan acht ongunstige antwoorden sprak het van ernstige eenzaamheid. Uit dit onderzoek bleek dat er in Utrecht vier wijken zijn waar veel mensen ernstige eenzaamheid ervaren: Overvecht (18%), Zuilen (13%), Laagraven (19%) en Kanaleneiland (14%). Vooral ouderen en alleenstaande ouders zijn vaak ernstig eenzaam, maar opvallend is ook dat telkens meer jongeren zich tegenwoordig eenzaam voelen.

Dat ernstige eenzaamheid grote gevolgen kan hebben blijkt uit een Brits onderzoek dat stelt dat het effect op de gezondheid gelijk staat aan het roken van vijftien sigaretten per dag. Mensen die eenzaam zijn bewegen minder, ontwikkelen vaak slaapstoornissen en hebben grotere kans op depressie, psychische problemen en alcohol- en drugsverslaving.

Twee soorten eenzaamheid
Het CBS maakt echter terecht onderscheid tussen emotionele en sociale eenzaamheid. Bij emotionele eenzaamheid gaat het om het gemis van een hechte band. Bij sociale eenzaamheid gaat het over een gebrek aan sociale contacten. Opvallend is volgens het rapport dat in het noorden en oosten van het land maar weinig eenzaamheid voorkomt. Als verklaring geven ze het Twentse noaberschop. Noabers (of buren) voelen daarbij de plicht om bij ziekte, geboorte, ongemakken of andere omstandigheden een helpende hand te bieden aan hun naaste. Vaak speelde de kerk hierbij in het verleden heen belangrijke rol in. Maar nog steeds is het belangrijk dat gelovigen als individuen en als gemeenschap waakzaam zijn. Een bezoekje, een praatje of een uitnodiging kan voor iemand al een wereld van verschil maken.

Jezus in de tuin

Ook in de Bijbel komt het thema eenzaamheid verschillende malen aan bod. Denk bijvoorbeeld aan Genesis 2:18: ‘Het is niet goed,’ dacht God, de Heer, ‘dat de mens alleen is.’ Maar God heeft zelf ook eenzaamheid gekend. Denk daarbij aan Jezus die in de tuin van Gethsemane doodsbang was en alleen ging bidden terwijl zijn vrienden in slaap waren gevallen. Emotionele eenzaamheid is misschien wel het moeilijkst te bestrijden, maar Jezus geeft hierin het goede voorbeeld: een verdieping van het gebedsleven is waarschijnlijk een van de weinige remedies tegen emotionele eenzaamheid die iemand zelf in de hand heeft.

Met je hart met anderen eten

Het is 2012. Tijdens het maken van een fotodocumentaire over de eenzaamheid onder ouderen ontmoet de Utrechtse fotografe Babs van Geel een oudere dame, Greet, haar grote inspiratiebron voor de oprichting van stichting ‘Met je hart’.

Babs: ‘Greet is een bijzondere slimme maar ook eenzame vrouw. Ze woont zelfstandig en is astmatisch. Ik bezoek haar thuis, we kletsen met elkaar. Ze komt bijna niet meer uit huis. Haar dag bestaat uit puzzelen en tv-detectives kijken, ze is afhankelijk van anderen maar te trots om een beroep te willen doen op anderen. Zoals ze zelf zei: ‘Ik wil niet steeds om hulp hoeven te vragen.’ Ik ben door mijn ontmoeting met Greet geconfronteerd met de eenzaamheid van het ouder worden. Ik zag in haar ogen een gevoel van eenzaamheid dat me recht door het hart ging.’

Vanuit dit gevoel begon Babs met de stichting ‘Met je Hart’ met als uitgangspunt ‘Samen eten, geluk en ervaringen delen in een warme omgeving’. Ze wilde dit gevoel graag delen met ouderen die eenzaam door het leven gaan.

Inmiddels zijn er 82 deelnemende restaurants die ‘Met je hart’ in Utrecht ondersteunen en zijn er 25 stamtafels in verschillende wijken van de stichting met 96 vrijwilligers. Landelijk zijn er 26 gemeenten waar de stichting actief is met meer dan 500 restaurants die meedoen.

Schaamte

Volgens Caroline de Bruijn van ‘Met je Hart’ lopen mensen niet te koop met eenzaamheid: ‘We benaderen ze via de huisarts en de thuiszorg. Bezoekers van de aangesloten restaurants doneren in het najaar tijdens de actie ‘Eet met je hart’ een euro. Dat geld wordt enthousiast ontvangen. Mensen worden intussen aangespoord weer eens na te denken over het feit dat zoveel ouderen eenzaam zijn. Wie herkent niet het gevoel: ‘Ik moet m’n moeder of tante Jet weer eens bellen.’

Ouderen uit de wijk eten eens per maand samen met een of twee vrijwilligers aan een stamtafel in een restaurant in de wijk met een vaste groep. Ze komen elkaar dan bij de supermarkt tegen en spreken met elkaar af. Zo ontstaan vriendschappen, dat is ook het hogere doel. De ouderen krijgen een keuzemenu, ze hoeven niet te betalen. Het enthousiasme is groot.’

Volgens een van de restauranthouders is het succes van de stichting de herkenbaarheid; het kan ons immers allemaal overkomen. ‘Mijn moeder overleed in 2013. Mijn stiefvader verloor mensen om zich heen, raakte slecht ter been. Hij vond het maar stil in zijn leven. Ik heb zelf kleine kinderen, excuses om bezoek uit te stellen. Dat moest anders vond ik. Ik besloot wat te gaan doen.’

Hebt u interesse om mee te doen als vrijwiller of om mee te eten aan de stamtafel? Neem contact op met de thuiszorg, of huisarts of kijk op www.metjehart.nl

In de stad Utrecht alleen al voelt 12 % van de 65-plussers zich ernstig eenzaam. 56% voelt zich wel eens eenzaam*. Cijfers laten zien dat we in 2030 kunnen spreken van 1 miljoen kwetsbare ouderen. *Bron: Volksgezondheidsmonitor.